Kapitały żelazne, choć dotychczas mało popularne w polskim sektorze organizacji pozarządowych, w ostatnich latach zaczynają budzić coraz większe zainteresowanie, między innymi dzięki Programowi Rozwoju Organizacji Obywatelskich Narodowego Instytutu Wolności. Priorytet 2 tego programu oferuje dotacje operacyjne na wsparcie budowania początkowych kapitałów żelaznych oraz dofinansowanie początkowych kapitałów żelaznych.
Kolejne organizacje szukają wsparcia w bardziej doświadczonych podmiotach, a następnie dzielą się swoimi sukcesami. W niniejszym artykule omówimy kilka przykładów organizacji pozarządowych, którym udało się stworzyć fundusz wieczysty wspierający prowadzone przez nie działania, a także przeanalizujemy, jakie wnioski można wyciągnąć z ich doświadczeń. Zachęcamy również do przeczytania artykułu „Kapitały żelazne w sektorze organizacji pozarządowych w Polsce”, by zapoznać się z ich podstawowymi zasadami, a także korzyściami związanymi z ich utworzeniem i funkcjonowaniem.
Przykład 1. Fundacja im. Stefana Batorego
Najbardziej znanym przykładem organizacji pozarządowej dysponującej kapitałem żelaznym jest Fundacja im. Stefana Batorego. Założona jeszcze w latach 80. fundacja, działa na rzecz promowania demokracji, praw człowieka oraz społeczeństwa obywatelskiego. Fundacja podjęła decyzję o utworzeniu kapitału żelaznego, gdy George Soros uznał, że po przystąpieniu Polski do UE stopniowo będzie wygaszał finansowanie organizacji w naszym regionie.
Dzięki wsparciu Sorosa, pozyskiwaniu środków od partnerów krajowych i zagranicznych, a także pomnażaniu kapitału początkowego, Fundacja dysponuje obecnie funduszem o wartości przekraczającej 100 mln złotych. Pozwala to organizacji na finansowanie swojej działalności niezależnie od podmiotów zewnętrznych.
Fundacja podkreśla, że kluczem do sukcesu było nie tylko skuteczne inwestowanie środków, ale także budowanie zaufania wśród darczyńców i transparentność w zarządzaniu funduszem.
Przykład 2. Fundacja Fundusz Lokalny Ziemi Biłgorajskiej
Przykład Fundacja Fundusz Lokalny Ziemi Biłgorajskiej to z kolei jeden z najciekawszych przykładów polskich organizacji pozarządowych, które utworzyły kapitał żelazny. Prace przygotowawcze nad utworzeniem funduszy rozpoczęto pod koniec lat 90. przy wsparciu Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce. Fundusz miał zostać utworzony na wzór amerykańskich community foundations.
Kapitał założycielski Fundacji wynosił około 150 tys. złotych i pochodził od szeregu darczyńców instytucjonalnych i prywatnych. W 2000 roku utworzono pierwsze dwa fundusze wieczyste (Fundusz Wspierania Oświaty oraz Fundusz Stypendialny), a w następnych latach zakładano kolejne.
W 2024 roku wartość kapitału żelaznego Fundacji wynosi 2 mln złotych gwarantując stabilne fundamenty jej funkcjonowania. Przedstawiciele organizacji podkreślają, że sukces zależał przede wszystkim od zaangażowania lokalnej społeczności i korzystania z indywidualnych doświadczeń jej członków, transparentności w komunikowaniu osiągnieć i planów, a także skupienia wewnętrznych działań na budowie i pomnażaniu wartości kapitału żelaznego.
Przykład 3. Fundacja Elbląg
Podobną ścieżkę przeszła Fundacja Elbląg, również korzystająca ze wsparcia Akademii Rozwoju Filantropii. Wykorzystując przekazaną wiedzę i doświadczenie zdobyte poza granicami Polski, podjęto decyzję o utworzeniu funduszu w Elblągu. Założycielami zostali Rada Miejska w Elblągu, Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych oraz Elbląska Izba Przemysłowo-Handlowa reprezentujące samorząd lokalny, organizacje społeczne oraz biznes.
Zgromadzony kapitał założycielski wyniósł 154 tys. złotych, z czego samorząd lokalny przekazał 150 tys. złotych. W kolejnych latach utworzono kapitał żelazny pozyskując środki w różnej wysokości od osób prywatnych, spółek, fundacji oraz administracji publicznej.
Kapitał żelazny istnieje do dziś wspierając misję i cele Fundacji Elbląg skupione na ograniczeniu problemów społecznych na terenie Elbląga i elbląskiego powiatu ziemskiego, a także kreowaniu rozwoju miasta. Podobnie jak w przypadku FFLZB w ramach działalności Fundacji Elbląg możliwe jest założenie własnego funduszu przez osoby prywatne, instytucje i firmy, który obsługiwany jest przez Fundację we współpracy z założycielem.
Strategia dysponowania środkami wypracowanymi w ramach kapitału zakłada przeznaczanie 70% dochodu na cele statutowe organizacji, reinwestycję 10% dochodów w celu zasilenia kapitału żelaznego oraz przeznaczanie 20% środków na koszty jego obsługi.
Przykład 4. Fundusz Wieczysty Uniwersytetu Jagiellońskiego
Jeszcze innym przykładem sukcesu jest fundusz wieczysty Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uniwersytet zbudował swój fundusz bazując na darowiznach od absolwentów oraz partnerów biznesowych. Zyski z kapitału przeznaczane są na wsparcie studentów oraz finansowanie badań.
Dzięki efektywnemu zarządzaniu kapitałem, fundusz stale zwiększa swoją wartość ułatwiając realizację długofalowych celów edukacyjnych i badawczych. Chociaż Uniwersytet nie jest organizacją pozarządową w tradycyjnym znaczeniu to może być dla nich inspiracją.
Pozostałe przykłady
Poza wspomnianymi przykładami można również wymienić Fundację Moje Państwo, Fundację Drogowskaz, Fundację Muza Dei czy Hermann Hauser Guitar Foundation jako organizacje, które z powodzeniem zrealizowały działanie polegające na utworzeniu kapitału żelaznego, a obecnie korzystają z jego efektów.
Czynniki sukcesu w budowaniu kapitałów żelaznych
Na podstawie wyżej wymienionych przykładów można zauważyć, że jednym z kluczowych elementów sukcesu jest edukacja i zaufanie darczyńców. Przekazując środki darczyńcy muszą mieć pewność, że pieniądze są dobrze zarządzane i wykorzystywane. Oznacza to, że transparentność oraz regularne raportowanie na temat wyników inwestycyjnych i działań finansowanych z zysków są niezwykle istotne dla budowania długotrwałych relacji z darczyńcami. Wspierający muszą rozumieć ideę i mechanizmy funkcjonowania kapitałów żelaznych, tak by możliwe było przekonanie ich do wsparcia nie tylko bieżących działań, ale także inwestycji.
Poza zaufaniem darczyńców konieczne jest także określenie celów długoterminowych i wpasowanie budowania kapitałów żelaznych w długofalową strategię organizacji. Kapitał żelazny nie jest narzędziem służącym do szybkiego pozyskania środków, ale raczej mechanizmem, który ułatwia osiągnięcie stabilność w perspektywie wielu lat. Stopniowe gromadzenie i pomnażanie funduszy, a także opracowanie dobrej strategii inwestycyjnej będzie przynosiło zwrot w długim okresie czasu. Należy też pamiętać, że skuteczne zarządzanie kapitałem żelaznym wymaga dywersyfikacji inwestycji, aby zminimalizować ryzyko finansowe.
Istotnym ułatwieniem jest wsparcie ze strony darczyńcy dysponującego dużym kapitałem, który będzie w stanie przekazać znaczącą kwotę na kapitał początkowy, który następnie może być pomnażany poprzez mniejsze i większe wpłaty ze strony osób prywatnych i instytucji. W warunkach polskich jednak niewiele organizacji może na takie wsparcie liczyć.
Podsumowanie
Podsumowując, kapitały żelazne są ważnym narzędziem zwiększającym stabilność finansową i niezależność organizacji pozarządowych w Polsce. Przykłady takich organizacji jak Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja Fundusz Lokalny Ziemi Biłgorajskiej, Fundacja Elbląg czy Uniwersytet Jagielloński pokazują, że dzięki zgromadzeniu środków i skutecznemu zarządzaniu nimi możliwe jest finansowania działań statutowych w oparciu o środki wewnętrzne. Należy jednak pamiętać, że do sukcesu konieczne jest długofalowe planowanie, transparentne zarządzanie środkami oraz budowanie zaufania wśród darczyńców.
Autor: AZ
