Na zmiany demograficzne wpływ ma wiele czynników, zaczynając od kwestii religii, kultury, systemu wyznawanych wartości, tradycji, aż po determinanty związane z kwestiami ekonomiczno-bytowymi, subiektywnymi odczuciami społeczeństwa czy otaczającej rzeczywistości. Przemiany demograficzne wynikają głównie z dwóch zjawisk, tj. przyrostu naturalnego i salda migracji (Stanisławska & Głowicka-Wołoszyn, 2017).
W 2022 roku na 1 km² w Polsce przypadało ok. 121 osób (tj. o 2 osoby mniej niż w 2015 roku), w województwie wielkopolskim- ok. 117 os./km² (najbardziej zaludnione województwo śląskie- ok. 352 os./km²). Liczba ludności w Wielkopolsce w 2022 roku stanowiła około 9,3% ludności Polski, tj. 3,49 mln osób (w porównaniu do 2015 roku zwiększyła się o ponad 18 tys. os.). Stolicę Wielkopolski w 2022 roku zamieszkiwało 1,4% ludności Polski (15,5% ludności Wielkopolski), tj. ponad 541 tys. osób (ok. 1 tys. osób mniej niż w 2015r.), z czego około 53% populacji stanowiły kobiety. W Poznaniu na 1km² przypada natomiast prawie 2 069 osób. Poznań w rankingu miast pod względem liczby ludności zajmuje 5 miejsce (zaraz po Łodzi i Wrocławiu), natomiast pod względem powierzchni (262 km²) zajmuje 8 miejsce (po Gdańsku, Zielonej Górze i Wrocławiu).
Saldo migracji na pobyt stały wewnątrz województwa Wielkopolskiego wskazuje, że coraz więcej osób przeprowadza się z miast na wsie (w 2022r. saldo na wieś wyniosło 8,4 tys.). Analizując natomiast migracje wewnętrzne na pobyt stały obserwuje się, ze w 2022r. do Poznania przeprowadziło się z innego miasta 2,6 tys. osób, zaś ze wsi 1,7 tys. osób (w 2015r. odpowiednio 3,2 tys. osób i 2,0 tys. osób), natomiast wyprowadziło się do innego miasta 1,6 tys. osób lub na wieś 4,6 tys. osób (w 2015r. odpowiednio 2,0 tys. osób i 4,7 tys. osób)(GUS, Baza Demograficzna, 2023).
W Polsce w 2021 roku było ponad 12,5 mln gospodarstw domowych, z czego prawie 9% gospodarstw domowych znajduje się w Wielkopolsce (1,1 mln). W stolicy Wielkopolski odnotowano prawie 221 tys. gospodarstw domowych (tj. 1,8% polskich i 20% wielkopolskich gospodarstw domowych). Porównując liczbę poznańskich gospodarstw domowych w 2021 roku do 2011 roku odnotowuje się, że ich liczba zmniejszyła się o ponad 11,5 tys. (tj. o ponad 5% mniej). Przeciętna liczba osób w poznańskim gospodarstwie domowym w 2021 roku wyniosła 2,41, natomiast w Wielkopolsce było to 3,14 osób, zaś przeciętna liczba osób w polskim gospodarstwie domowym wynosiła 2,99 osób (Narodowy Spis Powszechny, GUS, 2021, 2015).
Największy odsetek gospodarstw domowych w Poznaniu stanowiły 1-osobowe (32%) i 2-osobowe gospodarstwa domowe (30%), zaś najniższy odsetek odnotowano dla 5-osobowych i więcej oraz 4-osobowych gospodarstw domowych (analogicznie 8% i 12%). Porównując odsetek tych podmiotów w Wielkopolsce do struktury gospodarstw domowych w Poznaniu odnotowano, że 1-osobowe gospodarstwa stanowią 20% (ponad 12 pp. mniej), 2-osobowe gospodarstwa domowe 24% (o 7 pp. mniej), 3-osobowe 19%, 4-osobowe 18%, zaś 5 osobowe i więcej ponad 19%. W Polsce natomiast gospodarstwa 1-osobowe stanowią 23%, 2-osobowe 25%, 3-osobowe 19%, 4 osobowe 16%, zaś 5-osobowe- 17%.
Współczynnik feminizacji w Poznaniu w 2022 roku był wyższy jego wartość dla Polski i Wielkopolski (107 i 106 kobiet na 100 mężczyzn) i wynosił 114 kobiet na 100 mężczyzn. Przyrost naturalny w Polsce w 2022 roku wyniósł on -143 tys. osób (był jednocześnie 5,6 razy wyższy niż w 2015 roku), podczas gdy w Wielkopolsce odnotowano go na poziomie ponad -7,5 tys. osób (w 2015r. przyrost naturalny był dodatni i wynosił 3,6 tys. osób). W stolicy Wielkopolski przyrost naturalny wynosił -1,4 tys. osób i był o prawie 10-krotnie wyższy w porównaniu do 2015 roku. Liczba urodzeń żywych na 1000 ludności w 2022 roku w Polsce wyniosła nieco ponad 8 (w 2015r. około 9,6), w Wielkopolsce prawie 9 (w 2015r. 10,58), zaś w Poznaniu urodzenia żywe wyniosły 8,94 (10,41 w 2015r.). Współczynnik dzietności wskazuje, ze na jedną kobietę w Polsce oraz Wielkopolsce rodzi się 1,26 i 1,33 dziecka (współczynnik ten zmniejszył się z 1,29 i 1,38 w 2015r.) (BDL, 2023). W Poznaniu współczynnik ten wyniósł 1,06 w 2022r. ,zaś w 2015r. wynosił 1,2. Współczynnik płodności kobiet, który określa liczbę urodzeń żywych dzieci przypadającą na 1000 kobiet w wieku rozrodczym w Poznaniu w 2022r. wyniósł 34,79, zaś w 2015r. 42,33. Pod tym względem Poznań w 2022r. plasował się na 9. miejscu w kraju wśród miast liczących powyżej 100 tys. mieszkańców, podczas gdy w 2015r. był na 5. miejscu. W Polsce i Wielkopolsce współczynnik ten kształtował się na poziomie 35,05 i 37,10 w 2022r., a w 2015r. wynosił 40,28 i 43,32 (GUS, 2023).
Analizując natomiast udział poznańskiej populacji według ekonomicznych grup wieku obserwuje się, że w 2022r. 16% poznańskiej ludności jest w wieku przedprodukcyjnym, 60% w wieku produkcyjnym, zaś 24% w wieku poprodukcyjnym. Podczas gdy w Polsce i Wielkopolsce odnotowano, że analogicznie jest to 18% i 20% w wieku przedprodukcyjnym, 59% w obu przypadkach w wieku produkcyjnym oraz 23% i 21% w wieku poprodukcyjnym. Udział subpopulacji osób starszych (powyżej 65 roku życia) względem populacji Polski i Wielkopolski kształtował się odpowiednio poziomie 20% i 18%. W Poznaniu natomiast odsetek osób w wieku 65 lat i więcej wyniósł 21%. Współczynnik obciążenia demograficznego wskazujący na udział osób w wieku powyżej 65 lat do ogółu osób w wieku produkcyjnym (15-64 lata) w Polsce i Wielkopolsce wyniósł 30% i 28% (w 2015 roku było to 23% i 21%). Podczas, gdy w Poznaniu w 2022r. kształtował się na poziomie prawie 32%, tj. o 5 pp. więcej niż w 2015 roku. Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada w Poznaniu przypada 66 osób w wieku nieprodukcyjnym, w Wielkopolsce jest to 69 osób, zaś w Polsce 70 osób. Analizując natomiast społeczeństwo w Poznaniu na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym przypada 153 osoby w wieku poprodukcyjnym (w 2015 roku-143 osoby), w Wielkopolsce wskaźnik ten wyniósł 109 osób, a w Wielkopolsce 124 osoby (BDL, 2023).
Podsumowując, w ostatnich latach liczba ludności w Poznaniu zmniejsza się, co spowodowane jest m.in. ujemnym przyrostem naturalnym oraz migracjami ludności (zwiększonym odpływem ludności). Zmiany demograficzne pociągają za sobą długotrwałe konsekwencje w wymiarze społeczno-ekonomicznym. W rozważanym okresie stwierdzono postępujący proces starzenia się ludności zarówno w Polsce, Wielkopolsce, jak również w Poznaniu.
Autor: Joanna Maria Kozak
Literatura:
- Stanisławska, J., & Głowicka-Wołoszyn, R. (2017). Przemiany demograficzne na obszarach wiejskich województwa wielkopolskiego w latach 2005-2015. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, XIX(1), 170–175. https://doi.org/10.5604/01.3001.0009.8794
- Trzpiot, G. (2013). Zmiany struktury demograficznej państw UE: wyzwanie dla logistyki społecznej. Studia Ekonomiczne, 175, 50–69.
- Bank Danych Lokalnych (dostęp: 28.10.2023)
- Główny Urząd Statystyczny, Baza demografia (dostęp: 28.10.2023)